‘Woorden doen ertoe, óók in het riool’

Het riool vertelt veel over onze gezondheid en leefgewoonten. We kunnen deze waardevolle informatie gebruiken om op nationaal niveau besluiten te nemen. Een voorwaarde is wel dat iedereen dezelfde taal spreekt. En dat blijkt nog best een ingewikkelde opgave. Guus Huls, technisch manager van het Waterschapshuis, legt uit hoe standaarden als AQUO en GWSW hierbij helpen.

‘En opeens klopten het RIVM en CBS op de deur. Of wij van het Waterschapshuis – de koepelorganisatie van waterschappen voor ICT-vraagstukken – konden helpen bij het uniform vastleggen van gegevens door waterschappen.

Het was een verzoek waar ik als technisch manager maar wat graag op in wilde gaan. Het riool bleek eerder al een goede graadmeter voor het gebruik van cocaïne in een stad of dorp. Nu – middenin de coronacrisis – kon het een goede indicatie geven van de aanwezigheid van COVID-19 binnen afgebakende gemeenschappen. Door bij alle zuiveringseenheden een schepje water af te nemen en dit te analyseren, kan je namelijk al in een vroeg stadium zien of er sprake is van een opleving van het virus in een gebied.

Eenduidige definitie

Maar om welk gebied gaat het dan eigenlijk? Of, in de taal van de waterschappen, om welke zuiveringseenheid gaat het? En hoeveel mensen wonen er? Om precies te weten waar het virus oplaait, en hoe ernstig het is, moet je een eenduidige definitie hebben van wat zo’n zuiveringseenheid is. En je zal het misschien niet denken, maar dat valt nog niet mee.

Met een zuiveringseenheid bedoelen we de zone waarbinnen al het afvalwater naar dezelfde rioolwaterzuivering wordt afgevoerd. Tot zover heerst er nog consensus. Maar waar het bijvoorbeeld ingewikkeld wordt, is bij het deel van de huishoudens dat niet op een riool is aangesloten. Een klein deel weliswaar, maar alsnog: worden zij wel of niet meegenomen in de definitie van een zuiveringseenheid?

Sommige waterschappen ‘beperkten’ zich tot de optelling van rioolstelsels. Anderen willen dat hun hele waterschap is afgedekt door zuiveringseenheden. Zij namen dus ook de mensen mee die een eigen afvoersysteem bezaten. Zulke onenigheid maakt het lastig voor het CBS en RIVM om een goed beeld te krijgen van het aantal coronabesmettingen.

Medicijnrestenonderzoek

De verwachting is dat we in de toekomst veel vaker onderzoek gaan doen via afvalwater, bijvoorbeeld medicijnrestenonderzoek. Dan is het zinnig om te kijken naar het verbeteren van de kwaliteit van je gegevenshuishouding en je definities.

Woorden doen ertoe, óók onder de grond, in de donkere wereld van ons rioolstelsel. Daarom zijn de Aquo-standaard en GWSW (Gegevenswoordenboek Stedelijk Water) ontwikkeld. Twee semantische standaarden: standaarden voor uniform taalgebruik in gegevens en berichten. Zodat ‘zuiveringseenheid’ dus voor alle gebruikers – waterschappen, gemeenten en organisaties als het RIVM en CBS – hetzelfde betekent.

De één (GWSW) heeft betrekking op het transportproces van afvalwater, de ander (Aquo-standaard) gaat over de zuivering ervan. Met deze woordenboeken benoemen we dus de betekenis van een woord.

En we benoemen wat we erover willen weten. Is het bij een zuiveringseenheid bijvoorbeeld van belang om vast te leggen wanneer deze wordt gebruikt? Zulke antwoorden staan ook in de standaarden uitgewerkt.

Efficiency

Sinds ik voor waterschappen werk, ben ik het al gewend om met standaarden te werken. Aanvankelijk waren deze vooral bedoeld voor gebruik tussen waterschappen onderling. Waterschappen hebben nu eenmaal ook vaak met hun buren te maken, dan is het handig om één taal te spreken. Bovendien helpt het ook in de efficiency. Omdat je dan makkelijker kan verwijzen naar wat we samen hebben afgesproken. Bepaalde discussies hoef je niet meer te voeren.

En in de loop van de jaren komen we steeds meer tot elkaar. We beginnen het eens te worden. Vooral in onze eigen werkomgeving. Buiten moeten we echter nog grote slagen maken, zoals met corona ook weer bleek. Er zijn namelijk wel meer organisaties die last hebben van ons woordgebruik. Neem ProRail. Dat krijgt elk jaar weer brieven van de waterschappen met het verzoek om de belangrijke watergangen waar zij eigenaar van zijn, schoon te maken. Honderden verschillende brieven, waarin ook verschillende definities worden gehanteerd.

Als wij nog méér met één taal gaan spreken, met standaarden gaan werken dus, dan leveren we meer uniforme en dus betere gegevens op voor de partijen die met ons samenwerken. En zij kunnen óók efficiënter gaan werken. Als je weet wat je ontvangt, kun je aan de andere kant ook gaan automatiseren. Iedereen heeft hier baat bij.’