Samenvatting Monitor Open standaarden 2021

Het gebruik van open standaarden vergroot de interoperabiliteit en leveranciersonafhankelijkheid van de publieke organisaties. Het maakt een kwalitatief hoogwaardige, kostenefficiënte en veilige informatie-uitwisseling mogelijk. Open standaarden zijn daarom al 12 jaar de norm voor de (semi-)publieke sector. Sinds 2009 geldt 'pas toe of leg uit'.

Iedere overheidsorganisatie is er zelf verantwoordelijk voor, dat haar ICT gebruik maakt van de open standaarden van de 'pas toe of leg uit'-lijst van het Forum Standaardisatie – overal waar deze van toepassing zijn.

ICTU rapporteert jaarlijks in hoeverre deze standaarden worden toegepast. Vooral door ministeries, uitvoeringsorganisaties en ZBO’s, gemeenten, provincies en waterschappen. En soms ook door andere publieke organisaties, voor wie het gebruik van de standaarden niet verplicht maar aanbevolen is.

De Monitor Open standaarden, in opdracht van het Forum Standaardisatie, wordt gebaseerd op drie deelonderzoeken:

• onderzoek van aanbestedingen (in juli t/m december 2020): is daarbij om de relevante open standaarden gevraagd, en indien niet: is dat in het jaarverslag correct uitgelegd?; het glas is halfvol: om 54% van de relevante standaarden is gevraagd; dat percentage neemt langzaam toe en het is de helft van een steeds groeiend aantal (zie hoofdstuk 3);
• onderzoek van de toepassing van open standaarden bij voorzieningen (zomer van 2021); die is inmiddels op een heel redelijk niveau: aan 84% van de standaarden wordt voldaan, of deels voldaan, of daar wordt binnenkort aan voldaan (zie hoofdstuk 4);
• onderzoek naar gebruiksgegevens van een aantal open standaarden (zomer 2021); voor veel standaarden zijn geen harde gegevens beschikbaar, de meeste standaarden waarover wèl cijfers bekend zijn worden door veel overheden gebruikt (zie hoofdstuk 5).

Aanbestedingen

Vanaf de volgende monitor zullen steeds aanbestedingen per kalenderjaar onderzocht worden (tot nu toe: van juli t/m juni). Daarom zijn dit jaar eenmalig alleen aanbestedingen uit tweede helft van 2020 onderzocht (de eerste helft is al voor de vorige monitor beoordeeld). Dat waren er dit keer 40 in totaal, waarvan 20 Rijksoverheid en 20 van mede-overheden.

'Pas toe' bij aanbestedingen, 2011 – 2e helft 2020

Deze tabel toont de onderverdeling van de onderzochte aanbestedingen tussen 2011 en 2021. De midden-categorie 'deel van relevante standaarden gevraagd' is de afgelopen acht jaar steeds groter geworden. De categorie 'geen relevante standaarden gevraagd' nam sterk af. De categorie 'alle relevante standaarden gevraagd' blijft laag. Zie voor data tabel onder deze afbeelding.

Aantal relevante standaarden, gemiddeld per aanbesteding

Het gemiddelde aantal relevante standaarden per aanbesteding is opnieuw verder gegroeid: inmiddels 12,2 standaarden per aanbesteding (ruim 3 keer zoveel als in 2013). Dit jaar werd om 54% daarvan gevraagd. Dat percentage fluctueert maar neemt geleidelijk toe. Het is bovendien een stijgend percentage van een toenemend aantal.

Reeks staafdiagrammen van het gemiddeld aantal relevante standaarden per aanbesteding en daaronder het deel daarvan dat gevraagd is. Het aantal standaarden dat relevant is per aanbesteding stijgt vanaf 2013 elk jaar. Daarvan wordt elk jaar maar een gedeelte ook gevraagd. Het aandeel dat wel gevraagd wordt neemt toe.

Voorzieningen

Sinds de monitor van 2020 onderzoeken wij jaarlijks om en om twee verschillende groepen voorzieningen. In 2020: voorzieningen voor gegevensuitwisseling en communicatie met burgers en bedrijven. In 2021: voorzieningen relevant voor de gegevensuitwisseling tussen overheden en de onderliggende infrastructuur.

De tabel laat zien hoe de 19 onderzochte voorzieningen van dit jaar zijn onderverdeeld in 'voldoet', 'voldoet deels of gepland' en 'niet'. In alle categorieën is een stijging te zien qua absolute aantallen.

De dit jaar onderzochte 19 voorzieningen blijken voor een groot deel te voldoen aan de voor hen relevante open standaarden. In 59% van de gevallen voldoet de voorziening daaraan, en 25% voldoet de voorziening er deels aan of heeft concrete plannen daarvoor. In 16 % van de gevallen voldoet een voorziening niet aan een relevante standaard (47 gevallen).

Dit jaar bleek in totaal 295 keer een standaard relevant voor een voorziening (gemiddeld 15,5 keer per voorziening, vorig jaar 12,3). Dat aantal nam onder meer toe, doordat er enkele nieuwe standaarden op de lijst staan, en doordat dit jaar wèl op digitaal toegankelijk getoetst is.

Vooral de vijftien standaarden uit het domein Internet & beveiliging waren vaak relevant voor een voorziening (samen goed voor 64 %), gevolgd door de zes standaarden uit het domein Document & (web)content (16 %) en de drie Stelselstandaarden (10 %).

Gebruiksgegevens

Gebruiksgegevens geven inzicht in het overige gebruik van de open standaarden. Dergelijke gegevens zijn echter niet in alle gevallen eenvoudig te verzamelen. Over meer dan de helft van de open standaarden zijn geen overige gebruiksgegevens beschikbaar.

Over de meeste standaarden uit het domein Internet & beveiliging en over enkele andere standaarden zijn wél cijfers beschikbaar. Veel van deze standaarden worden door veel overheden gebruikt: voor 9 standaarden is het gebruik meer dan 90% en voor 6 standaarden is het 50 tot 90%. Daarnaast is voor meer standaarden waarover geen harde gegevens beschikbaar zijn, wel de indruk dat het gebruik toeneemt (in 2019 nog 2, inmiddels 18).