Terugblik bestuurlijke tafel Semantiek

Burgers komen onuitlegbaar en onnodig in de problemen. Eén van de oorzaken hierin ligt in verschil in betekenis, proces of gegevensgebruik bij de uitleg en het uitvoeren van wet- en regelgeving. Hoe krijgen we hier zicht op en wat is hiervoor nodig? Dat bespraken we tijdens de bestuurlijke tafel op 14 september.

De bestuurlijke tafel was het vervolg op de werkconferentie "Een werkende uitkomst voor werklozen". Hier beleefden we de problemen waar burgers in terecht kunnen komen en de rol van semantiek hierin. En gaven we de vloer aan de goede initiatieven die er zijn om beter inzicht en grip te krijgen om problemen op te lossen. Na deze conferentie pakte de Sociale Verzekeringsbank (SVB) de handschoen op en bouwde voort op de aanpak en resultaten van de Belastingdienst met de wetsanalyse pilot van het “partner”-begrip in meerdere regelingen. In samenwerking met de Belastingdienst en de Hogeschool van Amsterdam werd het effect van verschillende regelingen op burgers inzichtelijk gemaakt. De resultaten laten zien dat het voor burgers lastig te volgen is als regelingen op verschillende wijze zijn vormgegeven of beslissingen op verschillende grondslagen worden genomen.

Herkenbare problematiek

De problematiek bleek voor alle bestuurders herkenbaar. Niet alleen binnen Nederland maar ook in Europees verband. Denk aan verhuizen in de EU en de betekenis van samenwonen of gehuwd zijn in de verschillende landen. In het onderwijs zien we dit bij diploma registraties (EU). Kwalificaties over de grenzen heen zijn hiervan afhankelijk.

Inzichten in regels?

Begrippen zelf standaardiseren (zoals ‘gehuwd’) is niet de weg. Waar de kansen liggen is langs de attributen van die begrippen (bijvoorbeeld of je daarbij ook samenwoont). Dus standaardiseren hoe we de context van de begrippen bepalen en vastleggen. Wetgevingsjuristen en uitvoerders zouden hierin meer mogen samenwerken. Zet ze bij mekaar aan de voorkant, check of de praktijk aansluit bij de wens vanuit het beleid en de wetgeving.

Werk aan Uitvoering

Het programma Werk aan Uitvoering (WaU) is hier ook op gericht. De methodiek van wetsanalyse kan hierin helpen. Dit vraagt de kennis en medewerking niet alleen vanuit de uitvoerende organisaties én vanuit departementen. Het vraagt om samenwerking over de grenzen heen van de verschillende domeinen en organisaties.

Door inzicht in onze rechtsregels, of noem ze onze beslisregels voor systemen, sluiten we ook aan bij de uitdaging in EU verband dat we inzichtelijk moeten maken welk algoritmen worden ingezet in overheidshandelen. De rechtsregels, wetten en beleid liggen hieraan ten grondslag. Met de multidisciplinaire samenwerking van wetsanalyse kunnen we dit samen brengen. Wanneer we hierin aanlopen  tegen rare kwesties, dan is er direct ook een open deur naar wetgeving en beleid om tot een oplossing te komen.

Hoe zorgen we voor de benodigde kennis

Er is een tekort aan mensen met kennis van beleid of wetgeving in combinatie met kennis wat dit betekent voor ICT. Voor bestaande professionals, het waardevolle zittend kapitaal is een meer-jarenvisie wenselijk en opleiding in hoe beleid, wetgeving en ICT elkaar raken. Lichtpunt is dat de huidige studenten vooral zinvol werk willen doen en steeds meer trekken naar gemeenten en andere overheden. Hier liggen kansen. 'Legal tech' onderwijs is hierop gericht: het opleiden van studenten die zowel de juridische als ICT kennis bezitten om de vertaalslag tussen beide te maken.

'Learning' en 'doing community'

Er is winst te behalen door deze studenten te verbinden aan praktijkcasus van de overheid. Zie het als een 'learning community' waarin de ambtenaren van de toekomst, aan de hand van echte casus worden verbonden aan de inhoudelijke professionals van het zittend kapitaal. “

Naast deze 'learning community' is er ook behoefte aan een 'doing community'. Er zijn overal binnen de overheid goede initiatieven. Wat we nodig hebben is om de verschillende initiatieven samen te brengen. Deze zouden een “menukaart” kunnen vormen voor gezamenlijke organisaties om verschillen die tot problemen voor de burger leiden in goed overleg op te lossen.

Wat is er nodig?

Tot slot

Deze inspirerende bijeenkomst krijgt een vervolg, waarin de toegevoegde waarde voor spoor 1, 2 en 3 van het programma Werk aan Uitvoering (WaU) nader de aandacht krijgt. Én het gesprek gezocht wordt met de voorzitter van de Algemene  Rekenkamer, wiens inzichten uit diens nieuwjaarsessay de urgentie van het vraagstuk benadrukken en helpen om de kansen voor semantische standaardisatie scherp te zetten.